Kahve: Tarihi, Türleri ve Sağlık Üzerindeki Etkileri
Kahve, dünya genelinde en sevilen içeceklerden biridir ve bilimsel adıyla Coffea arabica ve Coffea canephora olarak bilinir. Özellikle Coffea arabica, en az 1000 yıldır yetiştirilen ilk kahve türüdür ve Arabistan’ın “kahve çalısı”, “dağ kahvesi” veya “Arap kahvesi” olarak da adlandırılır. Bu tür, diğer ticari kahve türlerine göre daha az kafein içerir ve daha lezzetli bir tada sahiptir.
Kahve Üretimi ve Tüketimi
2011 yılında dünya kahve üretimi 7.9 milyon ton olarak açıklanmıştır. Brezilya, Vietnam, Endonezya, Kolombiya ve Etiyopya, dünyanın en büyük kahve üreticileri arasında yer alır. Kahve, çekirdeklerin kavrulmasıyla hazırlanan hafif asidik (pH 5.0-5.5) bir içecektir ve kafein içeriği sayesinde uyarıcı etkiye sahiptir.
Kafein ve Kahvenin Kimyası
Kafein (1,3,7-trimetilksantin), dünyada en çok tüketilen maddelerden biridir ve kahve ile çay, kafein tüketiminin ana kaynaklarıdır. Kahve, kinik asit, ferulik asit, kafeik asit ve klorojenik asitler gibi kompleks bileşikler içerir. Klorojenik asitler, kahvedeki polifenollerin ana yıkım sebebidir.
Kahvenin Sağlık Üzerindeki Etkileri
Kararlı ve ölçülü miktarda tüketilen kafein, fiziksel kapasiteyi artırır, yorgunluğu giderir ve zihin açıklığı sağlar. Ancak filtre edilmemiş kahve, kolesterol, LDL kolesterol ve trigliserid seviyelerini artırabilir. Özellikle kahve yağları olan kafestol ve kahveol, LDL kolesterolü ciddi şekilde yükseltebilir. Buna karşın, kahvenin diyabet, Parkinson, karaciğer hastalıkları ve kolon kanserini önlemede faydalı etkileri olduğu gösterilmiştir.
Kahve tüketimi, kalp yetersizliği riski ile ters orantılıdır. Günde 4-5 fincan kahve tüketimi, en etkili etkiyi sağlar. Ancak kafeinin etkileri, CYP1A2 geni tarafından düzenlenir ve bireyler arasındaki genetik farklılıklar, kafeinin metabolizmasını etkileyebilir.
Kahvenin Klinik Etkileri
Kahve, kanda apolipoprotein B, katekolaminler, kolesterol, C-reaktif protein, epinefrin, serbest yağ asitleri, gastrin, kan şekeri, homosistein, LDL-kolesterol, lipidler, lipoproteinler ve ürik asit düzeylerini artırır. Aynı zamanda hemoglobin, hematokrit, renin aktivitesi, trigliserid ve demir seviyelerini düşürür. İdrarda ise urobilinojen, ürik asit, vanilik asit ve vanilmandelik asit düzeylerini artırır.
Kafein ise kan katekolaminlerini, epinefrin, serbest yağ asitleri, plazminojen aktivatör inhibitör-1 (PAI-1), renin aktivitesi ve idrar hacmini artırır. Ayrıca idrarda sodyum, klor, magnezyum ve prostaglandin F2a düzeylerini yükseltirken, kanda fosfat ve dışkıda kalsiyum seviyelerini düşürür.
Kahvenin İstenmeyen Etkileri
Günde 400 mg (yaklaşık 4 fincan) kafein tüketiminin genellikle bir yan etkisi bulunmamaktadır. Ancak fazla kafein tüketimi, psikomotor ajitasyon, uykusuzluk, baş ağrısı ve gastrointestinal şikayetlere neden olabilir. Gebelerde kahve metabolizması yavaşlar ve kafein ile metabolitleri plasentadan fetüse geçebilir.
Dünyanın En Pahalı Kahvesi: Kopi Luwak
“Kopi Luwak Kahvesi” veya “civet coffee”, Asya misk kedisi (Paradoxurus hermaphroditus) tarafından yenilip dışkılanan kahve çekirdeklerinden yapılır. Bu kahve, dünyanın en pahalı kahvesi olarak bilinir. Sindirim sürecinde kahve çekirdeklerinin tadının iyileştiği düşünülmektedir.
Sonuç
Kahve, hem lezzeti hem de sağlık üzerindeki etkileriyle dünya genelinde sevilen bir içecektir. Ancak tüketim miktarına ve hazırlama yöntemlerine dikkat edilmesi, sağlık açısından önem arzetmektedir. Filtre kahve, Türk kahvesi gibi kaynatılarak yapılan kahvelere göre daha avantajlı olabilir. Dengeli tüketim, kavhenin faydalarından yararlanmanın en iyi yoludur.
