Diyabet İlaçları: Etki Mekanizmaları ve Yan Etkileri
Diyabet tedavisinde kullanılan ilaçlar, kan şekerini düşürmek için çeşitli mekanizmalarla çalışır. Lakin her ilacın kendine özgü yan etkileri ve kullanılmaması gereken durumlar vardır. Bu yazıda, diyabet ilaçlarının etki mekanizmalarını, yan etkilerini ve hangi durumlarda kullanılmaması gerektiği üzerinde duracağız.
1. SGLT-2 İnhibitörleri
Etki Mekanizması:
Böbreklerde SGLT-2 taşıyıcısını bloke ederek glikozun idralra atılmasını sağlar.
Böylece kan şekeri seviyesi düşer.
Yan Etkileri:
İdrar yolu enfeksiyonlarına neden olabilir.
Mantar enfeksiyonları riskini artırır.
Etken Maddeler:
Sergliflozin
Remogliflozin
Dapagliflozin
Kanagliflozin
Empagliflozin
Ertugliflozin
Kullanılmaması Gereken Durumlar:
İdrar yolu enfeksiyonu olan hastalar.
2. Alfa-Glukozidaz İnhibitörleri
Etki Mekanizması:
Bağırsakta disakkaritleri parçalayan enzimleri bloke eder.
Glikozun bağırsaktan emilimini yavaşlatır.
Yan Etkileri:
Gaz, şişkinlik, ishal.
Karaciğer enzimlerinde yükselme.
Etken Maddeler:
Akarboz
Miglitol
Kullanılmaması Gereken Durumlar:
Kronik ishal, gaz ve şişkinlik sorunu olan hastalar.
Karaciğer enzimleri yüksek olan hastalar.
3. SGLT-1 İnhibitörleri
Etki Mekanizması:
Bağırsakta SGLT-1 taşıyıcısını bloke ederek glikozun emilimini engeller.
Yan Etkileri:
Östrojen seviyesini yükseltebilir.
Hormon duyarlı meme kanseri olan hastalarda risk oluşturabilir.
Erkeklerde jinekomasti ve cinsel isteksizlik yaratabilir.
Etken Maddeler:
Filorhizin
Sotagliflozin
Kullanılmaması Gereken Durumlar:
Hormon duyarlı meme kanseri olan hastalar.
Östrojen seviyesi yüksek olan hastalar.
4. Stokalasin (GLUT-5 İnhibitörleri)
Etki Mekanizması:
Fruktozun bağırsaktan emilimini engeller.
Fruktozun trigliseride dönüşmesini önler.
Yan Etkileri:
Nefrotoksik (böbrek hasarı).
Hepatotoksik (karaciğer hasarı).
Damar hasarı.
Etken Maddeler:
Sitokalasin
Kullanılmaması Gereken Durumlar:
Böbrek ve karaciğer sorunu olan hastalar.
5. Biguanidler (Metformin)
Etki Mekanizması:
Bağırsaktan glikoz emilimini azaltır.
Karaciğerde glikoz üretimini engeller.
Hücrelerin insüline duyarlılığını artırır.
Yan Etkileri:
Laktik asidoz (düşük dozda nadir).
Mide bulantısı, gaz, şişkinlik.
B12 eksikliği.
Etken Maddeler:
Metformin
Kullanılmaması Gereken Durumlar:
Böbrek ve karaciğer sorunu olan hastalar.
Laktik asidoz riski olan hastalar.
6. Glitazonlar (Tiazolidindionlar)
Etki Mekanizması:
Yağ dokusu, kaslar ve karaciğerin insüline duyarlılığını artırır.
Yan Etkileri:
Kilo alımı.
Ödem.
Kemik kırıkları riskinde artış.
Etken Maddeler:
Pioglitazon
Rosiglitazon
Kullanılmaması Gereken Durumlar:
Osteoporoz riski olan hastalar.
Kilo problemi olan hastalar.
7. Sülfonilüreler
Etki Mekanizması:
Pankreastan insülin salınımını artırır.
Yan Etkileri:
Hipoglisemi (açken alınırsa).
Kilo alımı.
Uzun süreli kullanımda etki azalır.
Etken Maddeler:
Glibenklamid
Glimepirid
Gliklazid
Gliquidon
Kullanılmaması Gereken Durumlar:
Hipoglisemi riski olan hastalar.
Kilo vermesi gereken hastalar.
8. DPP-4 İnhibitörleri (Gliptinler)
Etki Mekanizması:
İnkretin hormonlarının parçalanmasını engeller.
İnsülin salınımını artırır.
Yan Etkileri:
Üst solunum yolu ve idrar yolu enfeksiyonları.
Mide ve bağırsak sorunları.
Cilt döküntüleri.
Etken Maddeler:
Saksagliptin
Sitagliptin
Vildagliptin
Linagliptin
Kullanılmaması Gereken Durumlar:
Enfeksiyon riski yüksek olan hastalar.
9. GLP-1 Reseptör Agonistleri (Glutidler)
Etki Mekanizması:
GLP-1 hormonunu taklit ederek tokluk hissi yaratır.
Kilo kaybına yardımcı olur.
Yan Etkileri:
Mide bulantısı.
İshal.
Pankreas iltihabı riski.
Etken Maddeler:
Dulaglutid
Eksenatid
Liraglutid
Semaglutid
Liksisenatid
Albiglutid
Kullanılmaması Gereken Durumlar:
Pankreas sorunu olan hastalar.
Sonuç
Diyabet ilaçları, kan şekerini düşürmek için farklı mekanizmalarla çalışır. Ancak her ilacın yan etkileri ve kullanılmaması gereken durumlar vardır. İlaçlarınızın etkilerini sürekli gözlemlemeli ve yan etkiler ortaya çıktığında hekiminize başvurmalısınız. Ayrıca, zamanla ilaçların etkisi azalabilir veya yeni bir sağlık sorunu ilacınızı değiştirmenizi gerektirebilir. Bu nedenle, düzenli doktor kontrolleri büyük önem taşıdığı unutulmamalıdır.
